MELANCHOLIA.

Liefdeslessen (2)

 

 

Ik stond niet alleen in mijn utopische droom, ik was in het gezelschap van een groep mensen, laat ik ze romantische positivisten noemen, die geloofden dat met genoeg aandacht en therapie van de liefde een minder pijnlijke, zelfs bijna gezonde ervaring gemaakt kon worden. Deze verzameling psychoanalysten, predikers, goeroes, therapeuten en schrijvers erkende weliswaar dat de liefde veel problemen met zich meebracht, maar meende dat er voor echte problemen even echte oplossingen moesten bestaan. Geconfronteerd met de misère van de meeste gevoelslevens probeerden romantische positivisten oorzaken aan te wijzen - een eigenwaardecomplex, een vadercomplex, een moedercomplex, een complexencomplex - en remedies aan te dragen. Hamlet zou aan zijn lot hebben kunnen ontsnappen met behulp van een Jungiaanse psychiater, Othello zou zijn agressie op een therapeutisch kussen hebben kunnen uiten, Romeo had een geschikter iemand kunnen vinden via een relatieadviesbureau, Oedipus had zijn problemen in gezinstherapie kunnen bespreken. 

Waar de kunst een morbide obsessie had met de problemen waarmee de liefde gepaard ging, richtten de romantische positivisten zich op de zeer praktische stappen die genomen konden worden om de meest voorkomende oorzaken van smart en hartzeer te voorkomen. Vergeleken met de pessimistische opvattingen van het grootste deel van de westerse romantische literatuur traden de romantische positivisten naar voren als dappere pleitbezorgers van een verlichtere en meer vertrouwen uitstralende aanpak op een terrein van de menselijke ervaring dat van oudsher aan de zwaarmoedige verbeelding van verloederde schrijvers en psychotische dichters was overgelaten. 

Kort na Chloés vertrek kwam ik in een rek in een stationsboekwinkel een klassieker uit de romantisch positivistische literatuur tegen, een werkje van een zekere dr. Peggy Nearly dat de titel The Bleeding Heart droeg. Hoewel ik snel terug moest naar kantoor kocht ik het boek toch, aangelokt door de roze achterkant met de vraag: 'Moet verliefd zijn altijd betekenen dat je pijn hebt?' Wie was deze dr. Peggy Nearly, een vrouw die stoutmoedig kon beweren dat ze het antwoord op zo'n raadsel wist? De eerste bladzijde van het boek bracht uitkomst. Ze was 'afgestudeerd aan het Instituut voor Liefde en Menselijke Relaties in Oregon, momenteel wonend in San Francisco, waar ze zich bezighoudt met psychoanalyse, kindertherapie en relatiebemiddeling. Ze is schrijfster van talrijke boeken over emotionele verslaving, alsmede over penisnijd, groepsdynamica en pleinvrees.'

En waar ging Het bloedend hart over? Het boek vertelde het ongelukkige maar optimistische verhaal van mannen en vrouwen die verliefd werden op ongeschikte partners, die hen wreed behandelden, emotioneel onvervuld lieten of aan de drank raakten en gewelddadig werden. Deze mensen hadden onbewust een verband gelegd tussen liefde en lijden en bleven maar hopen dat de ongeschikte types die ze hadden uitgekozen om te aanbidden zouden veranderen en van hen zouden gaan houden zoals het hoorde. Hun leven ging te gronde aan het waanidee dat ze mensen konden veranderen die van nature niet in staat waren aan hun emotionele behoeften te voldoen. Nog voor het derde hoofdstuk had dr. Nearly uitgelegd dat de wortels van het probleem bij falende ouders lagen, die deze onfortuinlijke romantici een verkeerd begrip van het affectieve proces hadden gegeven. Dat ze nooit van mensen hielden die aardig tegen ze waren kwam doordat hun vroegste emotionele banden hun hadden geleerd dat liefde onbeantwoord en wreed moest zijn. Maar door in therapie te gaan en met hun jeugd in het reine te komen konden ze de wortels van hun masochisme begrijpen en inzien dat hun verlangen om ongeschikte partners te veranderen slechts een overblijfsel was van een infantielere fantasie om van hun ouders fatsoenlijke zorgverleners te maken. 

 

 

Bron: Alain de Botton, Proeven van liefde, 1993, Contact, p 225-227 

Liefdeslessen (1)

 

 

We moeten aannemen dat er bepaalde lessen uit de liefde getrokken kunnen worden, anders blijven we onze fouten vrolijk tot in het oneindige herhalen, als vliegen die gek worden door steeds maar met hun kop tegen de ruit te bonken, niet in staat te begrijpen dat ze niet door het glas heen kunnen vliegen, al lijkt het ook doorzichtig. Zijn er niet bepaalde elementaire waarheden te leren, flarden van wijsheid die een deel van het buitensporige enthousiasme, van de pijn en de bittere teleurstelling zouden kunnen voorkomen? Is het geen gerechtvaardigd streven om verstandig te leren worden met betrekking tot de liefde, zoals men dat kan worden met betrekking tot eten, dood of geld?

Wijsheid begint met het besef dat de kunst om te leven niet aangeboren is, maar dat leven een vaardigheid is die we moeten leren, zoals we leren fietsen of pianospelen. Maar wat raadt wijsheid ons aan te doen? Dat we naar kalmte en innerlijke rust moeten streven, een leven zonder verkramptheid, angst, verafgoding en schadelijke passie. Wijsheid leert ons dat onze eerste opwelling niet altijd juist hoeft te zijn, dat onze driften ons op een dwaalspoor brengen als we het verstand niet oefenen in het scheiden van ijdele en echte behoeften; dat we onze fantasie in toom moeten houden omdat die anders de werkelijkheid verdraait en muggen in olifanten verandert en kikkers in prinsessen; dat we onze angsten in bedwang moeten houden, zodat we bang kunnen zijn voor wat ons kwaad doet maar onze energie niet verspillen aan het vluchten voor schaduwen op de muur; dat we niet bang moeten zijn voor de dood, en dat we alleen de angst zelf te vrezen hebben. 

Maar wat zegt wijsheid over liefde? Is het iets waar we helemaal mee moeten stoppen, zoals koffie of sigaretten, of kan het af en toe geen kwaad, zoals een glas wijn of een reep chocolade? Staat de liefde lijnrecht tegenover alles waar wijsheid voor staat? Slaat ook het hoofd van de wijze op hol of alleen dat van het uit zijn krachten gegroeide kind?

Bepaalde wijze denkers mogen dan een goedkeurend knikje aan de liefde hebben gegeven, ze hebben daarbij wel zorgvuldig onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten, net zoals artsen mayonaise afraden tenzij die met ingrediënten met een laag cholesterolgehalte is gemaakt. Ze maken verschil tussen de onbezonnen liefde van een Romeo en Julia en Socrates' beschouwende verering van het Goede, ze stellen de excessen van een Werther tegenover de bloedeloze broederliefde die Jezus voorstaat.

Het verschil zou in de categorieën volwassen en  onvolwassen liefde kunnen worden ondergebracht. De filosofie van de volwassen liefde, die in bijna elk opzicht de voorkeur verdient, wordt gekenmerkt door een actief besef van het goede en het kwade in elk mens, is vol gematigdheid, onthoudt zich van idealisering, is vrij van jaloezie, masochisme of obsessie; zij is een vorm van vriendschap met een seksuele dimensie, zij is aangenaam, vreedzaam en wederzijds [wat misschien verklaart waarom de meeste mensen die begeerte hebben gekend haar door haar pijnloosheid de naam liefde niet waardig zouden vinden]. Onvolwassen liefde daarentegen is [ofschoon zij weinig met leeftijd te maken heeft] een verhaal van chaotisch heen en weer slingeren tussen idealisering en ontgoocheling, een wankele toestand waarin gevoelens van extase en gelukzaligheid gecombineerd worden met indrukken van verdrinking en dodelijke walging, waarin het gevoel dat men eindelijk het antwoord heeft gevonden samenkomt met het gevoel dat men nog nooit zo reddeloos is geweest. De logische climax van onvolwassen [want absolute] liefde komt met de dood, echt of symbolisch; de climax van volwassen liefde komt met het huwelijk, en de poging de dood te vermijden door middel van vaste patronen [de zondagskranten, broekpersen, apparaten met afstandsbediening]. Want onvolwassen liefde aanvaardt geen compromissen, en zodra we geen compromissen aanvaarden bevinden we ons op de weg naar de dood. Voor mensen die de pieken van onvolwassen hartstocht hebben gekend is genoegen nemen met het huwelijk een prijs die men niet kan blijven betalen - men zou er nog liever een eind aan maken door de auto van een steile rots af te rijden.

Met het naïeve gezonde verstand dat bij ingewikkelde problemen naar boven kan komen vroeg ik soms [alsof het antwoord op de achterkant van een envelop zou passen]: 'Waarom kunnen we niet gewoon allemaal van elkaar houden?' Aan alle kanten omringd door de martelingen van de liefde, door de jammerklachten van moeders, vaders, broers, zusters, vrienden, sterren uit soap opera's en kappers bood ik dan de hoop dat er eenvoudigweg omdat iedereen dezelfde pijn toebracht en kreeg toegebracht een gemeenschappelijk antwoord gevonden kon worden - een metafysische oplossing voor de romantische problemen van de wereld op de grootse schaal van het communistische antwoord op de onrechtvaardigheden van het internationale kapitaal.

 

 

Bron: Alain de Botton, Proeven van liefde, 1993, Contact, p 223-225 

 

Telemachos

Als een gereïncarneerde Telemachos liep ik weg uit het dorp, de ranke heuvel op, de duisternis in, oortjes weggemoffeld onder een prille wintermuts, de benen gehuld in collants, om het lijf een nietig fluohesje. Ik ontliep het kunstlicht tot de kom niet meer bebouwd was en ik het vertrouwde geluid van mijn adem weer kon horen. Tegen het verkeer in, aan de lichterkant van de tweevaksbaan, lichtte ik in het aanschijn van de koplampen op, waarna de auto's één voor één uitweken naar de middenstreep. Ik sloeg af naar links en liep pardoes tegen een muur aan van duisternis en verlatenheid. Het straatje, mij niet onbekend, kronkelde zich stroomafwaarts naar een pikzwart niemandsland. Mijn loopschoenen kusten de ondergrond op goed geluk. Een paar kilometer verder dook het licht op van de manège, waar rillende briespaarden zonder pyjama in open lucht letters vraten in een bijgespijkerde springpiste. De wind stond pal op kop en blies de muziek weg uit mijn oren, maar de piano van Frahm liet zich niet pramen. De tokkelaar gaf geen krimp. Een klein uur later sneed ik weer de bewoonde wereld aan, de rug - drielagig ingepakt - drijfnat van het koud zweet, de kuiten onverzuurd, het hart onvermoeid. Gezond moe ging ik onder de publieke straalstroom van de sporthal staan, het hoofd een paar kilo's lichter.    

De thermostaat van de haat

Ik ging tevergeefs over tot handenstand om mijn hoofd te laten leeglopen, maar de kloof tussen hamer en aambeeld was vakkundig dichtgespoten met spouwsilicoon. Ik zag iedereen ondersteboven. Hun pupillen hingen verduiveld hoog in de uitgewoonde oogkassen. Ik keek door iedereen heen. Doffe blikken, kapotgeweend, sufgepoederd. Ik voelde hun ogen tussen mijn ruggewervels priemen, met het geduld van Appenijnse reddingswerkers. Ik moest het definitief verkorven hebben. Het was alleen nog wachten op de samenzwering van vlees en bloed. Mijn nek maakte slagzij na maanden van twijfelen tussen draaglast en draagkracht. Het werd ten langen leste pompen of verzuipen. Met twee voeten vooruit trapte ik in mijn droom de patrijspoorten uit hun kaders om 's ochtends te merken dat dit écht was gebeurd. De geniepige novemberkou kroop onder mijn deken terwijl de schootwarmte met geweer in aanslag verjaagd werd. Ik werd koud gepakt door de thermostaat van de haat.

Nekschot.   

Solution rouge

De tweevoeter in mij heeft links onderaan een probleem. Destijds schreef ik al met de rechterhand een gedicht waarin ik moest roeien met de nagelriemen waarover ik beschikte. Recent is ook de linkervoet ten prooi gevallen. Twee tenen zijn inmiddels nagelloos. Eentje is vlot herstellende, een andere ettert zonder voorgaande. De tenen zijn moe van de onophoudelijke verzweringen. De wonden gapen schaamteloos.
Het is de liefde die  -onrechtstreeks-  alles wegrukt. Ik help haar af en toe een paar handjes. Op het moment van de zelfverminking voel je wonder boven wonder niets. Algauw komt felrood bloed opborrelen, bloed dat vertrouwd en lekker smaakt. Na een paar minuten is de eerste - schuchtere - pijn aan boord die reuze meevalt. Het rood in de beek wordt snel donkerder tot het aan het stollen slaat. Daar, in het donkere bassin van het vlees, gaat het gisten en uiteindelijk etteren. De tijd en de liefde gaan een huwelijk aan en knagen samen aan de dikke tenen die tot op heden altijd buiten schot en vizier waren gebleven. Deze stompen der podologie zijn de nieuwe gijzelaars. Met de handen op de rug zitten ze aan de grond genageld in een vicieuze cirkel. Men doet van psychologische oorlogsvoering. Zodra de wonde genezen is en de teen de ziekenboeg heeft verlaten, herbegint het pulken. In principe gaat het snel. Een handvol potentiële infecties spant een hinderlaag en ligt te wachten.
Ik gebruik één desinfecteerder die voorzien is van cicatriserende en licht antiseptische eigenschappen - Inotyol. Daarnaast is er nog de vaste prik van de Rode Oplossing (roodsel noemde mijn vader het altijd), pipet inbegrepen. Daarmee markeer ik de plekken waar de nagels onderzee gaan. Ik geef de voorkeur aan de Franse benaming solution rouge, omdat het iets van Action Directe uitademt. Anarchisme en terreur zijn populaire begrippen bij onygofagen. 

Op

Dat het op is. Het moederbord hopeloos doorboord. De voedingskabel geknakt als nietig riet. Er komt niets meer binnen. De pakweg honderd kanalen hebben het werk neergelegd voor onbepaalde tijd. Zelfs het voedsel wordt niet meer opgenomen. Wat nog naar buiten komt, is verbittering. Verwatering. Ooit was er op zijn minst nog een composthoop. Nu compost noch hoop. Het ziet zwart voor mijn ogen. Alles oogt zwart, zelfs de pupillen, die baden in geronnen bloed. Mijn leven snijdt langs drie kanten, maar er is geen goeie meer aan. Er was een tijd dat de nacht mij meenam naar de backstage van het leven en me een glimp van de Schoonheid gunde. Ik was gek op de Nacht. Hoe tijden kunnen keren! Ik ben gek aan het worden. Begin me jakhalzen en hyena's in te beelden langs holle wegen en rivieroevers. De mensen, breek mijn bek niet open. Spruitjesluchtverspreiders pur sang. Ik slik de dingen niet meer weg. Er staat haar op de vaat. Mijn haarvaten laten zich ringeloren. Iedereen met een oog in zijn hart, ziet het gebeuren. Maar niemand doet iets. Het doet niemand nog iets. Ik ben een onbegrip. Ze zijn bang van me. Onbekend en gevreesd maakt onbemind. Ik wil je reinste driesterrendood in een diepvriezer.

Veel liefs

Hij is hoop en al tien en zij zegge en schrijve vierentwintig lentes jong. Een week of drie geleden was ze heel droevig, dat had hij onmiskenbaar gemerkt. Er lag een doodsbrief achteraan in de klas, misschien toeval, misschien ook niet. Het had perfect een kat of een paard kunnen wezen, maar evenzeer een mens van oud vlees en versleten bloed. Ze had min of meer gehuild en de klas had het geweten. Er hing droefheid in de schoolbanken, in die mate dat niet ruiken niet tot de mogelijkheden behoorde.

Sinds een week lacht ze weer als ze de kinderen en hun ouders over het zebrapad brigadiert. Haar bruine laarsjes lopen weer met opgeheven hoofd, de jeans is roder dan ooit voorheen. Als juf is ze bovenbest, geeft zelden huiswerk. Ze heeft de klas in en op haar hand. De wet van de jungle, die vorig jaar gold, is definitief verleden tijd, vergeten haast. Zoals alle juffen in de lagere school schrijft ze schoon, proper en mooi, maar dít exemplaar kan door de vingers zien, tot a's die o's lijken en omgekeerd toe. Ik heb haar beoordeling in het rapport van mijn jongste wel vijftig keer gelezen. Ik wreef me de ogen uit, kneep in mijn wang en dacht dat ik droomde. Maar het was écht, haar slotzin onderaan rechts, net boven de handtekening:

veel liefs, juf Laurence

Mensensoep

Ik moet fair blijven tegenover mezelf en die obsessieve drang tot eerlijkheid en openheid dwingt mij om tot bekentenissen over te gaan. Ik veel veel mensen niet. Meer nog, ik veel veel mensen op dezelfde plaats niet. Ik ben agorafoob. Mutatis mutandis geldt mijn pleinvrees ook in autofiles, op overvolle treinperrons, in troostloos lange kassawachtrijen en aan de ellenlange haak van helpdesklijnen. Mensen, de meesten lust ik niet. Grote mensen, daar kan je beter soep van koken. 

Nochtans, na wat dieper nadenken hier en nu, dien ik mijn these van hierboven aan te passen. Soms, heel soms, verdraag ik wél samenscholingen op kleine oppervlakte, met name in bibliotheken. Bibgangers zijn uit de aard der zaak geletterd - laat ons daar gemakshalve van uitgaan. Dat scheelt een slok op een borrel. Het ijsblokje in de whisky on the rocks koelt net voldoende mijn aversie jegens soortgenoten en daarbij helpt eerlijkheidshalve in niet geringe mate de volmaakte stilte die in bibliotheken wel eens pleegt te hangen. 

Met weemoed denk ik terug aan prehistorische tijden, het gouden tijdsvak der onontdekte eilanden en spontane hunkeringen naar solitude, eclecticisme en elitarisme. Vaker wel dan niet wens ik dat anderen mijn uniciteit spontaan zouden erkennen, met inbegrip van zonder enige vorm van geweld of aanspraak verworven Lebensraum.

Malen

Per abuis ben ik er achtergekomen dat malen een niet-verspanende techniek is die met gebit of bussels hersenen bedreven dient te worden. Malen is per definitie geen delen, een doorgewinterd mathematicus zal dit met de ogen dicht affirmeren. Helaas pindakaas. Integendeel, het subcraniale malen leidt tot opstapeling in plaats van verpulvering. Het uiteindelijke resultaat is vermenigvuldiging, niet oplossing. Een even gepokt en gemazeld natuurpunter gaat bevestigen dat composthopen niet tot in de hemel groeien. Er is met andere woorden een limiet aan de vertering. Wie teveel slikt, braakt finaal een gifbal uit. De onweerstaanbare drang tot tobben en piekeren staat diametraal tegenover de wetenschap van de niersteenverbrijzelarij. We gaan hierover niet flauw doen: het lager onderwijs draagt een verpletterende verantwoordelijkheid in de opzettelijke besmetting van jonge jongens en meisjes. De dril  - het robotmatig afratelen, dag in dag uit, van de tafels van 1 tot 10, op vriendelijk doch dwingend verzoek van een juffrouw of meester - heeft een nefaste invloed. Precies daar worden de kiemen gelegd van de latere volwassen slapeloosheid.  

De ontstentenis van het stiltegebied

 

Ik baadde in een oase van chronische feel-good, startte de auto, reed ervan weg en stak de grens over om uiteindelijk in de loopgraven van het huwelijk te stranden. De overvloedige regen van de voorbije dagen tikte kwansuis en ingetogen tegen de convexe uitstulping van het huizenhoge plafond. Hij klonk zén. 

Vanmiddag, in het huis waar Het Klein Beschrijf geboren werd, botsten alle geluiden met vol aangezicht tegen de gepensioneerde muren. Zondagsrust bleek iele hoop. A sort of not homecoming.